Rezerwat Przyrody "Niebieskie Źródła"

Jest to rezerwat chroniący występujące tutaj ptaki wodne, obejmuje również malownicze źródła krasowe, które dają początek rzece Jana.

Rezerwat „Niebieskie Źródła” znajduje się w Tomaszowie Mazowieckim. Usytuowany jest on w parku, a w jego pobliżu znajduje się Skansen Rzeki Pilica.

Utworzono go w 1961 roku w celu ochrony źródeł krasowych o błękitnym, czasem zielonym zabarwieniu  wody  i zachowaniu licznych ptasich ostoi. Wyjątkowością tych źródeł jest fakt, że biją one pod ciśnieniem w dnie rzeki. „Niebieskie Źródła” są to trzy wywierzyska  zaznaczające swą obecność poprzez pulsowanie wody o charakterystycznym niebieskawo zielonym zabarwieniu.  Wynika ono z innego załamywania światła przez wody nasycone węglanem wapnia.

Fot. Widok na wywierzyska, wyraźnie zaznaczające się zielonkawym kolorem (fot. Barbara Raszewska)


Pierwsze wzmianki na temat  źródeł pochodzą z połowy XVIII wieku. U ujścia stał wtedy młyn, do którego później dobudowano karczmę. Młyn ten istniał do września 1939 roku. Pierwotnie źródła te uznawano za cud natury, a wodzie z nich przypisywano właściwości lecznicze. Obecnie obok ujścia źródeł znajduje się ujęcie wody pitnej dla Łodzi (informacje pochodzą z tablicy znajdującej się w parku).


Źródła te  są wywierzyskiem, czyli źródłem krasowym . Jest to miejsce wypływu wód ze  szczelin w skałach wapiennych  pod znacznym ciśnieniem. Niektóre z nich można też zaliczyć do źródeł uskokowych wstępujących. Stwierdzono tutaj bowiem szereg uskoków, które zatamowały swobodny odpływ wody, która podlegając ciśnieniu hydrostatycznemu wypływa na powierzchnię w postaci wywierzyska. Biały piasek, który wypływa na powierzchnię ze źródeł jest wypłukiwany przez wodę z warstw, jakie napotyka.  Jest to piasek wieku kredowego o bardzo dużej zawartości kwarcu (tablica  informacyjna ścieżki dydaktycznej rezerwatu).

Fot. Schematyczny profil geologiczny doliny Pilicy, znajdujący się na jednej z tablic w rezerwacie.

Barwa wody  Niebieskich Źródeł jest zjawiskiem optycznym. Woda, która wybija z wapiennych szczelin  jest nasycona  rozpuszczonym  węglanem wapnia. Powoduje to inne  rozszczepienie światła na promienie o różnych barwach   niż w wodzie rzecznej.  Barwy czerwone są pochłaniane, a zielone i niebieskie są przepuszczane do dna  i odbijane. Barwa wody zależy od pory roku i pogody.


Wydajność źródła jest duża, na początku XX w przekraczała nawet 200 l/s. Od tamtego czasu zaobserwowano systematyczny spadek wydajności do ok. 70 – 80 l/s obecnie. Odnotowano nawet okresy, w których źródło przestało bić, co było skutkiem nadmiernej eksploatacji studni głębinowych zlokalizowanych po przeciwnej stronie rzeki   (tablica ścieżki dydaktycznej rezerwatu). Temperatura wody zwykle jest stała, niewielkie wahania mają charakter cykliczny i sezonowy. Średnio jest to 9 stopni C i źródła nie zamarzają w zimie (tablica ścieżki dydaktycznej rezerwatu).

Fot. Widok na wywierzyska (fot. Barbara Raszewska)

W trakcie badań prowadzonych w latach 50-tych XX w, w celu znalezienia źródeł  zaopatrzenia w wodę Łodzi i Tomaszowa Mazowieckiego, wykonano szereg wierceń w ok oklicach Nagórzyc i Brzustówki. Dostarczają one nam danych dotyczących  budowy geologicznej tego obszaru i na lokalizację wód, które zasilają Pilicę i rzekę św. Jana (Małecka, Małecki,1998).

Fot. Mniejsze wywierzysko, oddalone o parę metrów (fot. Barbara Raszewska)


Oprócz walorów estetycznych rezerwat „Niebieskie Źródła”, ma jeszcze jedną  bardzo ważną zaletę. Jego unikalność. Jest to bowiem jedyne w Polsce źródło, które wybija z dna rzeki, będące przy tym doskonale widocznym. Obiekt posiada również znaczny  walor dydaktyczny. Na jego przykładzie można zobrazować, w jaki sposób działają procesy krasowe, pod powierzchnią ziemi, jak wygląda budowa geologiczna w tym regionie i dlaczego warto chronić takie perły natury.

Fot. Otoczenie wywierzyska (fot. Barbara Raszewska)


Rezerwat  jest również bardzo dobrym przykładem zagospodarowania  turystycznego
oraz ochrony obiektu geologicznego, wraz z obecnym tutaj ekosystemem.

Bibliografia:

Raszewska B., 2012, Wybrane atrakcje geoturystyczne okolic Łodzi, praca dyplomowa, Łódź

Małecka D., Małecki J., 1998, Warunki hydrogeologiczne i hydrochemiczne oraz określenie działań mających na celu ochronę rezerwatu Niebieskie Źródła, Oficyna WPW, Warszawa






Komentarze

Prześlij komentarz

Popularne posty z tego bloga

Na początek...

Kopalnia żelaza w Łęczycy.

Słowem wstępu...